گفتمان برتر

جلسه چهارم | آیینه وار بودن آیات الهی

خلاصه ای ازنکات مطرح شده
توسط حجت الاسلام نخاولی در شب چهارم رمضان المبارک 1435  مورخ 11 تیرماه 1393

معرفی کتاب

در ادامه معرفی کتاب به کتاب قرآن شناسی، نوشته آیت الله مصباح شامل دو جلد می رسیم. جلد اول چهار فصل دارد : تحریف ناپذیری قرآن، خدایی بودن قرآن، نزول قرآن، اوصاف و عناوین قرآن.

در قسمت خدایی بودن قرآن به دلایلی در این کتاب اشاره شده است؛ ابتدا دلیل عقلی که  متمرکز به بحث اعجاز، یا مستقیما و یا غیر مستقیم به بحث اعجاز پرداخته است.

در درس بعدی شرایط اثبات اعجاز قرآن و حد نصاب آن، راه های تشخیص اعجاز، نصاب اعجاز، سوره و نصاب اعجاز و تحدی و دلالت اعجاز قرآن را بیان کرده اند.

درس بعدی شامل راز اعجاز قرآن است. در دیدگاه اول به کتاب بودن قرآن تکیه می کند. دیدگاه دوم به مباحثی همچون سلب انگیزه، علم و قدرت همانندآوران اشاره می کند. دیدگاه سوم، خارق العاده بودن قرآن را بررسی می کند.

درس بعدی به وجوه اعجاز قرآن پرداخته است. ابتدا اعجاز در هماهنگی قرآن، سپس اعجاز در فصاحت و بلاغت قرآن و در آخر به اعجاز از جهت آورنده قرآن؛ یعنی امّی بودن آورنده اشاره می کند. دست آخر هم به عنوانی دلیل برای از سوی خدا بودن قرآن، بشارت در کتاب های گذشته را مطرح می کنند.

فهرست پیشنهادی برای گفتگو

فهرستی که قرار است بر مدار آن گفتگوی اعجاز را پیگیری کنیم از این قرار است:

1-      حقیقت و هویت اعجاز: معنا و مفهوم اعجاز، معنای لغوی، معنای اصطلاحی، سنخ اعجاز از چه سنخ اموری است، واژه های بیانگر این مفهوم (مترادفات این بحث که در قرآن آمده است).

2-      چرایی و علت در بحث اعجاز: علت غایی(انگیزه و ضرورت بحث اعجاز)، علت فاعلی(رابطه اعجاز و اراده خداوند)، علت مادی(رابطه نفس نبی و ولی و اعجاز)

3-      آیات بیانگر اعجاز.

4-      تفاوت اعجاز با خوارق عادات(سحر و علوم غریبه)

5-      اعجاز در سایر ادیان(علت تفاوت آیت های انبیا)

6-      اعجاز های اسلام.

7-      برترین آیت(بحث اعجاز و وجود اعجاز در قرآن).

معنای لغوی اعجاز

اعجاز به معنای عاجز کردن است و ما أنتم بمعجزین یعنی شما نمی توانید (خدا را) عاجز کنید.

عجز در مقابل قدرت است، انسان اگر کاری را بخواهد و بتواند انجام دهد یعنی قادر به انجام آن است. عجز در صورتی است که بخواهد امّا نتواند آن را انجام دهد. ریشه کلمه اعجاز در مخاطب این روح را می دمد که تو می خواهی این را بیاوری ولی نمی توانی این در حالی است که خود کلمه معجزه در قرآن به کار نرفته است.  حالت کلمه معجزه مانند قهرمانی است که در کُشتیِ بحث دینی پیروز شده و طرف مقابلش را به ضعف و ذلت انداخته است.

شما هیچ وقت نمی خواهید پرواز کنید ولی وقتی انسانی را می بینید که پر در آورده؛ می گویید کاش من هم می توانستم. خدا آیت را برای این  نمی فرستد که مردم بخواهند کارهای عجیب و غریب انجام دهند. مثلا هوس کنند مرده را زنده کنند و یا عصا را بزنند و اژدها درآوردند. این تمایلات از ماهیت بحث آیت الهی به دور است.

 مفهوم اصطلاحی اعجاز :

از نظر متکلمین اعجاز سه رکن دارد؛ اول: کاری است که توسط پیامبر انجام می شود. دوم: خارق عادت است وسوم همراه با ادعای نبوت است. بنابراین طبق نظر آنها اگر کاری را امام انجام داد، آن کار از این دایره خارج است. در واقع آنها اعجاز را مختص نبی می دانند.

اما حقیقت این است که اعجاز اعم است از کاری که پیامبر انجام می دهد و وصی ایشان می کند که درباره آن گفتگو خواهیم کرد.

سطوح نشانه ها

گاهی اوقات نشانه ها، نشانه هایی قراردادی هستند؛ یعنی ما نشانه ای را برای دلالت بر امری جعل می کنیم. مثل چراغ قرمز برای ایستادن و علامت(!) برای نشان دادن تعجب. ویژگی این نشانه ها این است که  اگر کسی از آن قرارداد مطلع نباشد، این نشانه برایش بی معنا است.

اماگاهی هم می شود که رابطه ای واقعی، تکوینی و وجودی بین نشانه و صاحب نشانه است. مثلاً خانه تمیز حاکی از نظم و ترتیب صاحب خانه است و منطقه دارای گیاه شاداب حاکی از وجود آب در آن منطقه است. البته مادامی که صفت در آن موقعیت باشد یعنی تا زمانی که گیاه سرسبز باشد.

نوع متکامل تر، آن نشانه و آیتی است که دائم است؛  نقاشی مادامی که وجود داشته باشد، حکایت از علم و هنر نقاش می باشد؛ مثل تابلوی تالار آیینه از کمال الملک.

نشانه ای برتر

همه این ها علاوه بر اینکه نشانه ای از صاحب نشانه می دهند، خودشان چیزی مستقل هستند. لیوان یک وجودی دارد که نشانه داشتن سازنده اش است و وجودش مستقل از سازنده اش است. و چون هر عاقلی متوجه می شود این لیوان خود به خود ساخته نمی شود، نشان از صاحب لیوان هم دارد.

امّا به هنگام نگاه به آیینه صورتی می بینیم که صاحب صورت را نشان می دهد با این تفاوت که صورت در آینه غیر از ارائه چهره صاحب صورت چیز دیگری ندارد. آیات الهی از این دست اند و غیر از خدانمایی هیچ وجودی مستقل ندارند: «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْ‌ءٍ شَهِیدٌ»: به زودى نشانه‏ هاى خود را در افقها [ ى گوناگون ] و در دلهایشان بدیشان خواهیم نمود ، تا برایشان روشن گردد که او خود حقّ است . آیا کافى نیست که پروردگارت خود شاهد هر چیزى است ؟﴿فصلت‏، 53﴾

کل عالم آیات حق اند، هیچ چیز ندارند جز نشانه بودن و نشان دادن حق تعالی و هر چه را نگاه کنی هیچ چیز نیست جز نشانه او بودن. این را عارف می فهمد، بنابراین به چیزی دل نمی بندد. غیر عارف آن را باور ندارد. هرچند که ممکن است در ذهنش آن را بپذیرد اما به شهود و جانش آن را درنیافته است.

آیت یعنی خدا نما

هر آیتی در ذات خود این خدا نما بودن را دارد و وقتی خدا نما بودن فرض دارد که خودنما نباشد و از خود، خودی نداشته باشد. به این معنا تمام عالم آیت خدا هستند. این اشاره به همان کلام نورانی حضرت امیر المومنین علیه السلام است که می فرمودند: مَا رَأَیْتُ شَیْئًا إلَّا رَأَیْتُ اللَهَ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ  وَ مَعَهُ وفیه: به‌ هیچ‌ چیزی‌ نظر نکردم‌، مگر آنکه‌ قبل‌ از آن‌ چیز و بعد از آن‌ چیز و با آن‌ چیز ودر آن، خدا را دیدم‌.

آیت به معنای اصطلاحی

انبیاء آمده اند خلائق را به خداوند وصل کنند، از همه می خواهند درک شهودی از خداوند پیدا کنند.برای این کار باید مردم تابع انبیا باشند و به آن ها ایمان بیاورند. برای ایمان آوردن سطح نفوذ و استعدادهای مردم متفاوت است :

دسته اول: تا پیامبر هنوز چیزی نگفته ایمان آورده اند. این همان ایمان شهودی است که پیرو  مسیر نبوت را شهود می کند مانند حضرت علی«علیه السلام» که در خطبه قاصعه بیان فرمودند که من صدای جبرئیل و فریاد شیطان را می شنیدم.

دسته دوم: افرادی که قوه عاقله بسیار قوی دارند. کسانی که تا حکمت های پیامبر عرضه شود ایمان می آورند.

در این میان به برخی از این پیروان پیامبران در برداشت های ما بسیار ظلم شده است؛کسانی که در ملکوت حضور دارند. شاید حضرت خدیجه را هم بتوان جزء دسته اول به شمار آورد. حالات مادر حضرت مریم که حقاً حالاتی عجیب و غریب بود. از ظاهر آیات بر می آید که گویی خطاب خداوند رامی شنید.

حضرت ساره مادر حضرت اسحاق و حضرت هاجر مادر حضرت اسماعیل علیهم السلام. به حضرت ساره فرشتگان بشارت به جریاناتی که در آینده رخ خواهد داد، دادند و ایشان آنها را می شنیدند. ایشان از زنان برجسته تاریخ که به آن ها خیلی ظلم شده است و نسبت های ناروا داده اند: فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَ مِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ یَعْقُوبَ‌:پس وى را به اسحاق و از پى اسحاق به یعقوب مژده دادیم﴿هود، 71﴾ضمیر بشارت به خود ایشان بر می گردد.

دسته سوم: افرادی که اگر مجموعه موعظه ها و حرف های پیامبر زده شود می پذیرند.

دسته چهارم: انسان های ضعیف العقل که باید برای آن ها آیت های حسی آورده شود .

تمام عالم خدانماست. منتها برای بعضی از اشیاء درجه خدایی خیلی واضح تر است. آیت آنچیزیست که خدانمایی بیشتری برای حرکت به سوی خدا دارد.

آیت به معنای عام

معنای عام آیت یعنی آن چه نشان ویژه از خدا دارد. گاهی اوقات بعضی چیز ها به خاطر تکراری و عمومی شدن و زیاد دیدن از قلم می افتند. خداوند به همه موجودات به نوعی عقل داده است. هدهد که ستاره پرستی را دید، هم فهمید که این کار آنها نوعی عبادت است و هم فهمید عبادتی غیر خداست و هم اینکه منشأ آن شیطان است: او و قومش را چنین یافتم که به جاى خدا براى خورشید سجده مى‏کنند ، و شیطان اعمالشان را برایشان آراسته و آنان را از راه [ راست ] بازداشته بود ، در نتیجه [ به حق ] راه نیافته بودند.[ آرى ، شیطان چنین کرده بود ] تا براى خدایى که نهان را در آسمانها و زمین بیرون مى‏آورد و آنچه را پنهان مى‏دارید و آنچه را آشکار مى‏نمایید مى‏داند ، سجده نکنند﴿النمل‏، 24-25﴾

همه نظام به معنای تکوینی آیت اند، علم و قدرت متراکم در نظام هستی اند. در قرآن کریم می بینیم خداوند به یک پشه هم تحدّی کرده است: «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا»: خداى را از اینکه به پشه‏ اى یا فروتر [ یا فراتر ] از آن مَثَل زند ، شرم نیاید﴿البقرة، 26﴾این بیانگر طیف آیات الهی است که تمام عالم را در بر گرفته است.

والحمد لله ربّ العالمین

سخنرانی حجت الاسلام نخاولی با عنوان برترین نشانه

 چهار رمضان المبارک 1435 - 11 تیرماه 1393

دریافت فایل صوتی با حجم 13 مگابایت

 ویژه نامه فاخر رمضان المبارک 1435

شماره چهارم

مؤسسه فرهنگی راه حق، مجموعه ای است با هویت کاملا مردمی و بدون هیچ گونه وابستگی به سازمان ها و نهاد های دولتی که هزینه های امور جاری و فعالیت های فرهنگی تبلیغی خویش را از مجرای مشارکت های مردمی و همچنین تولید و توزیع محصولات فرهنگی فاخر تأمین می کند.

لذا خواهشمند است در صورت تمایل، بمنظور جبران هزینه های طراحی و تولید این نشریه، توانمندسازی مجموعه در راستای تولید و توزیع حداکثری محصولات فاخر و تقویت و تثبیت زیرساخت های حوزه ی نشر مکتوبات حجت الاسلام نخاولی، در قبال دریافت این فایل مبلغی را به دلخواه از این درگاه پرداخت نمایید.

درگاه پرداخت آنلاین وبگاه گفتمان برتر