جدیدترین
اثر علمیِ مکتوبِ دانشمند فرزانه جناب حجت الاسلام و المسلمین شیخ محمد حسن
وکیلی حفظه الله منتشر شد. پس از
انتشار کتاب «صراط مستقیم» و انتشار چند کتاب در پاسخ به نقدهای نوشته شده بر صراط
مستقیم و همچنین نقد برخی تحریفات و اشتباهات تفکیکیان، اکنون کتاب بسیار ارزشمند
«عشق مجازی در آینۀ شریعت، حکمت و معرفت» توسط فاضل ارجمند حجت
الاسلام فکری منتشر گردید.
گفتمان برتر بنابر رسالت ذاتی خود یعنی نشر معارف توحیدی قرآن
و اهل بیت علیهم السلام و همچنین برداشتن نقاب از چهره ی جریانات و
مکاتب انحرافی که در مسیر رشد و سلوک الی الله هزاران نفس نفیس را زائل و فرصت ها
و ظرفیت های ارزشمندی را به پای عقائد خرافی و باطل خویش هدر دادند، معرفی این
کتاب را بر خود فرض دانسته و آنرا تقدیم نگاه همراهان خویش می نماید:
بخشی از
مقدمه ناشر :
کتابی که
پیش رو دارید از سلسله مکتوبات و مُنشآت استاد اندیشمند و محقق وارستۀ حوزۀ علمیّۀ
مشهد مقدس جناب حجة الإسلام والمسلمین حاج شیخ محمّدحسن وکیلی دام
عزّه است که توسط فاضل ارجمند جناب حجة الإسلام شیخ حمزه فکری تحریر، تدوین
و تکمیل گردیده است و به موضوع «عشق»، اقسام و انواع آن به ویژه «عشق مجازی» به
صورت یک پروژۀ تحقیقی گسترده و عمیق می پردازد، تا همۀ ابعاد فقهی، حِکمی و معرفتی
آن برای اهل دقت و نظر تبیین شده و چراغی فراسوی دلسوختگان وادی عشق و کمال باشد.
«موسسۀ
مطالعات راهبردی علوم ومعارف اسلام» با تقدیم این اثر تحقیقی به ارباب علم و عشق
اعلام می دارد آمادۀ برگزاری نشست های نظریه پردازی و مناظره پیرامون مسائل اساسی
معرفت اسلامی است، و در این راه، راهبرد «اتّباع أحسن» را از یک سو و «پدافند
معرفتی» را از سوی دیگر و احترام و تواضع به همۀ علاقه مندان نشر معارف اهل بیت علیهم
السلام را سرلوحۀ همۀ اقدامات علمی و عملی خود قرار داده است.
انتشارات موسسه مطالعات راهبردی
علوم ومعارف اسلام
صفر الخیر 1435
آذر 1392
مقدّمۀ
مؤلف
بسم
اللـه الرحمن الرحیم
الحمدللـه
ربّ العالمین و الصلوة و السلام على سیّدنا و مولانا محمّد و آله الطاهرین
و لعنة
اللـه على أعدائهم أجمعین و لا حول و لا قوّة إلّا باللـه العلیّ العظیم
«إلهی!
مَن ذا الذی ذاقَ حلاوةَ مَحبّتک فرامَ منک بدلاً، و من ذا الذی أنِسَ بقُربک
فابتَغَى عَنکَ حِوَلاً؛ إلهی! فاجعلنا مِمّن اصطَفَیتَه لقُربک و وِلایتک و
أخلَصتَه لِوُدّک و مَحَبّتک!»
کتابی که
پیش روست دفتر سوم از مجموعة «تحریفهای علمی مخالفین حکمت و عرفان» است که به
تحلیل مسألة «عشق مجازی» از منظر عقل و وحی پرداخته و به یکی از شبهات و اتّهامات
دیرینة منتقدین پاسخ میگوید؛ اتّهامی که گاه از آن به نظربازی و شهوت رانی با
زیبارویان تعبیر شده، و گاه ـ بدون رعایت تقوی و انصاف ـ با عنوان «تجویز و ترغیب
لواط» مطرح شده است.
چند سال
پیش یکی از مشاهیر منتسب به جریان تفکیک در یکی از مدارس معروف تفکیکی در مجلس درس
عقائد خود، در خلال دهها مطلب خلاف واقع، از جمله همین مطلب را مطرح کرده بودند که
جمعی از عرفا ـ حتّی عرفاء شیعه ـ قائل به جواز لواط بوده و خود نیز به این عمل
شنیع مبادرت می ورزند و مرحوم صدرالمتألّهین نیز در زمرة قائلین به جواز این امر
میباشد!
مدّتی
بعد کتابی به نام «یافته های وحیانی درتضاد با بافته های یونانی» توسط یکی از
ارادتمندان رکن مکتب «تفکیک» در خراسان، استاد سید جعفر سیّدان زیدت توفیقاته
انتشار یافت. کتاب مزبور در ضمن قریب به دویست مورد مطالب کذب و تحریف شده و
ادبیاتی مشحون از جسارت، ناسزا و تکفیرـ که به خوبی پرده از چهرة حقیقی جریان
افراطی تفکیک در عصر حاضر بر میدارد ـ از جمله در حدود سی صفحه به مبحث عشق مجازی
با زیبارویان پرداخته و اتهامات سخیفی را در این زمینه به مرحوم صدرالمتألهین و
جناب محیی الدین عربی وارد کرده بود. در اطلاعیه هایی که برای تبلیغ کتاب بر در و
دیوار مدارس مشهد نصب شده بود، اولین موضوع با خطّی درشت اینگونه عنوان شده بود: أمردپرستی
عرفا! و بدین وسیله این افتراء شنیع در بین طلاب حوزه رواج داده شد.
منشأ
اصلی این اتّهامات ـ چنانکه خواهد آمد ـ فصلی مختصر در کتاب شریف أسفار با
عنوان «عشق الظرفاء و الفتیان للأوجه الحسان» و نیز برخی حکایات و عبارات موجود در
آثار اهل عرفان میباشد که طبق معمول بی اطلاعی از اصطلاحات اهل فن و بی دقّتی در
فهم عبارات، موجب سوء برداشت و چنین نسبت های خلاف واقع و قبیحی شده است.
این امور
سبب شد تا عالم مجاهد استاد معظّم حضرت حجةالإسلام والمسلمین حاج شیخ محمّدحسن
وکیلی دام ظلّه العالی که بحق چند سالی است در حوزة علمیّة مشهد
جهادی علمی را آغاز نموده و یک تنه در قبال هجمه های پیاپی مخالفین معارف إلهیّه
به حکمت و عرفان ایستادگی کرده اند در سلسله دروس «پاسخ به شبهات مربوط به عرفان و
حکمت» جلسه ای را بدین مسأله اختصاص داده و در آن علاوه بر تبیین دیدگاه مرحوم
صدرالمتألّهین در باب عشق مجازی به مناسبت به اختصار به احکام فقهی نظر و عشق به
أجنبیّه و أمردان و بررسی روایات مربوط به این موضوع بپردازند. و از آنجا که این
شبهه از گذشته های دور هماره از سوی مخالفین و منتقدین مطرح میشده و اذهان افراد
بیشماری را به عرفا و حکمای عالیقدر اسلام بدبین نموده جناب استاد مصلحت دیدند که
مباحث این جلسه توسط حقیر تحریر و تدوین شده تا به صورت رساله ای مختصر در معرض
مطالعه و استفادة عموم قرار گیرد.
محتوای
جلسة مذکور برای پاسخ به شبهات مخالفین کافی بود، لیکن به مقتضای حدیث شریف نبوی:
«... ولکنّ اللـه یُحبُّ عَبداً إذا عَمِلَ عَمَلاً أحکَمَه»، نیز از آنرو که بحث
«عشق» و توابع آن مورد تحقیق چندانی قرار نگرفته بود بر آن شدیم تا در این موضوع
با هدفی فراتر از پاسخ به مخالفین به تحقیق و موشکافی بپردازیم. اکنون کتابی که
ملاحظه می کنید همان رسالة گفته شده است که پس از گذشت بیش از دوسال تحقیق و تتبّع
و مراجعات و مباحثات مستمر در خدمت استاد به محضر اهل فضل تقدیم میگردد. از تلاشی
که در نزد استاد در به ثمر رسیدن این اثر انجام گرفته احدی جز خداوند متعال آگاه
نیست و اگر به لطف إلهی مقبول نظر ارباب فضل و دوستداران دانش و معرفت افتد باید
گفت:
یَرَی
الناسُ دُهناً فی القواریر صافیاً و
لَم یَدرِ ما یَجری علی رأس سِمسِمِ
در اینجا
لازم است مراتب امتنان خود را از مسئولین محترم مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و
معارف اسلام بالأخص مدیر معزّز حجةالإسلام والمسلمین دعائی دامّ مجده و
معاون محترم تحقیق اندیشمند فرهیخته استاد ارجمند حجةالإسلام و المسلمین واسطی دام
ظلّه نیز ابراز نمایم.
امید است
که این خدمت ناچیز مقبول درگاه حضرت أحدیّت جلّ شأنه العزیز و مورد
عنایت ولیّ نعمت حضرت ثامن الحجج علیه السلام و امام عصر حضرت بقیّة
اللـه الأعظم أرواحنا لتراب مَقدمِه الفداء واقع شود.
نکاتی در
مورد این کتاب
در اینجا
مناسب است نکاتی را به عرض خوانندگان محترم برسانم:
1. در
این کتاب بالغ بر یکصد روایت از أهل بیت طاهرین صلوات اللـه علیهم أجمعین طرح
و بررسی گردیده و مشکلات و ابهامات بسیاری از کلمات ایشان برطرف گردیده و جلوه هایی
از اعجاز آن ذوات مقدّسه در بیان معارف تکوینی و تشریعی نشان داده شده است.
نیز در
پاره ای موارد تحقیقات و تدقیقات فقهی بر پایة مبانی فلسفی حکمت متعالیه ارائه شده
که به نظر میرسد افق های جدیدی را در احکام روابط مرد و زن فرا روی فقهاء عظام
ایجاد نماید.
2. به
گفتة برخی از محقّقین، در حال حاضر در مجامع علمی غرب صدها مورد مقاله و کتاب و
تحقیق در موضوع «فلسفة عشق» نوشته شده است؛ حال آنکه در میان مسلمین علیرغم طرح
این بحث در برخی متون اوّلیه، در متأخرین جز مرحوم صدرالمتألّهین و برخی از کسانی
که متأثّر از وی بوده اند شخص دیگری تحقیق چندانی ارائه نکرده است.
در کتاب
حاضر علاوه بر شرح و تبیین فرمایش صدرالمتألهین در أسفار، به مناسبت در تنقیح و
تکمیل برخی مواضع، تحقیقات جدیدی ارائه شده به طوری که میتوان گفت این کتاب بیش از
آنکه مورد استفادة منتقدین قرار گیرد برای اهل فضل و دوستداران حکمت مفید خواهد
بود.
درعین
حال چون این نوشتار جزء فعالیت های اوّلیه در باب عشق مجازی محسوب میشود پروندة
نقد و تکمیل آن باز است.
3. آنچه
در کتاب حاضر از بیانات استاد تقریر و تحریر شده، و اندکی که حقیر افزوده است،
تماماً به ملاحظۀ دقیق ایشان رسیده و جنابشان در تصحیح و تکمیل آن ها نکات بسیار و
فصولی چند به قلم شریف خود اضافه فرموده اند، به طوری که باید گفت این کتاب تألیف
شخص ایشان است. با این حال از سر لطفی که سالیانی است بر این ناچیز داشته و از باب
شاگردپروری، سنّت دیرینۀ حوزه های علمیّه این کتاب به اسم حقیر به طبع می رسد.
به هر
روی لازم میدانم از جملۀ آنچه به قلم استاد مکتوب شده به فصل «تحقیقی دربارۀ عشق
نفسانی و شهوانی» و رسالۀ فقهیّۀ الحاقی در پایان کتاب اشاره نمایم.
4. و
نکتة آخر خطاب به منتقدین حکمت و عرفان:
این کتاب
به خوبی روشن میکند که مباحث فلسفی مسائلی نیستند که با مطالعه و تورّق کتب حکمت و
به سادگی به دست آیند، بلکه محتاج دقّت، تعمّق، تخصّص و زانوزدن در محضر اهل فن می
باشند. مطالعة این کتاب نشان خواهد داد که برداشت های مخالفین از عبارات عرفا و
فلاسفه به خصوص حکیم بزرگ عالم اسلام فیلسوف إلهی و عالم ربّانی مرحوم آخوند
صدرالمتألهین شیرازی قدّس اللـه نفسه الزکیّه چقدر با مقصود و مراد آن
بزرگمرد فاصله داشته و نقدهایی که به مطالب او وارد ساخته اند جفایی بزرگ در حقّ
او و ظلمی عظیم به عالم علم و حکمت است.
در اینجا
از باب حسن ختام و تذکّر نکته ای که همواره در مجموعة «صراط مستقیم» بر آن تأکید
شده، لیک از زبان مبارک یکی از حجج إلهی روایتی را که مرحوم ابن شهرآشوب رحمةاللـه
علیه از أبی القاسم کوفی در کتاب التبدیل نقل نموده ذکر مینمائیم، باشد که
سرگشتگان وادی طلب را راهگشا بوده و سودمند افتد.
وی
میگوید: اسحق کندی فیلسوف عراق در عصر خویش که به زعم خود قرآن کریم را مشتمل بر
مطالب متعارض یافته بود، شروع به نوشتن کتابی در تناقضات قرآن نمود. امام حسن
عسکری علیه السلام که به واسطة یکی از شاگردان او از این جریان اطلاع
یافتند توسط آن شاگرد برای وی پیغام فرستادند که:
«إن أتاک هذا المُتکلّمُ بِهذَا
القرآنِ هَل یَجوزُ أن یکونَ مرادُه بما تکلَّمَ بِه مِنه غَیرَ المَعانِی
التی قَد ظَننتَها أنّک ذَهَبتَ إلیها؟» (اگر گویندة این قرآن نزد تو آید و تو را
از مراد خویش آگاه سازد آیا ممکن است که مقصود او از آنچه بدان تکلّم کرده غیر از
معانی باشد که تو گمان کرده ای و بدان سمت رفته ای؟)
وقتی
شاگرد گفتار حضرت را بر او عرضه کرد تأمّلی نموده و چنین احتمالی را از جهت عقلی و
ادبی ممکن دانست. در این هنگام هیزم طلبیده آتشی فراهم آورد و جمیع آنچه نوشته بود
را سوزاند.
بدیهی
است که غرض از نقل این حدیث شریف استفاده از ملاک مذکور در کلام نورانی حضرت است
که هر کلام برخاسته از حکمتی را در بر میگیرد، نه ادّعای همسنگی کلمات عرفا و حکما
با ثقل اکبر إلهی؛ چه اینکه به گفتة بزرگ شارح حکمت متعالیة صدرائی حکیم متألّه
آخوند ملّاعلی نوری قدّس سرّه:
«فلیُعلم
أنّی لست اُرید أنّ کلّ ما قال به هؤلاء الحکماء و اُولئک العرفاء یجب أن یکون له
وجه وجیه و محمل صحیح، و لایمکن أن یخطؤوه أو یأتوه بقول قبیح؛ و من أین و أنّی
یتیسّر هذا؟! إنّما هذا منصب مَن عصمه اللـه تعالی من المعصومین عن السهو و
الخطاء.
و لست
أقول بأنّ ما بین دفّتی الأسفار و اُثولوجیا کالوحی النازل من السماء و
مطابق لما جاء به الأنبیاء و کشف عنه الأولیاء علیهمالسلام، و لمیأتوا بباطل أو
لاطائل أصلاً؛ بل نرید أنّ جُلّ کلماتهم و أکثر عباراتهم المرموزة لیس المراد منها
ما یتراءی من ظواهر ألفاظها المستنکرة المکروهة بالبدیهة؛ و لااُرید غیر هذا.»
(باید
دانست که غرض من این نیست که هر آنچه فیلسوفان و عارفان گفته اند دارای توجیهی بجا
و محملی صحیح است و امکان ندارد که در مطالبشان به خطا رفته یا از الفاظی نابجا
استفاده کرده باشند. و چگونه چنین چیزی ممکن باشد؟! و حال آنکه عصمت از خطای در
گفتار منصبی است مختصّ به کسانی که خداوند آنها را از فراموشی و لغزش بازداشته
است.
و نیز
منظور من این نیست که همة آنچه در أسفار و اُثولوجیا مطرح شده مانند وحی نازل از آسمان و
مطابق با گفتار أنبیا و شهود أولیاء إلهی است و نویسندگان آنها هیچ مطلب باطل یا
بی فائده ای طرح نکرده اند. بلکه منظور ما این است که مراد از اغلب کلمات و عبارات
مبهم و رمزگونة آنها مطالب ناپسند و بدیهیّ البطلانی که از ظاهرشان به ذهن میرسد
نمیباشد؛ همین!)
به امید
روزی که همة موالیان أهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بر سر سفرة
پرنعمت معارف إلهی ایشان که شمّه ای از آن در حکمت بحثی و عرفان نظری متجلّی شده
گرد آییم و در صراط مستقیم ایشان به سمت معشوق حقیقی حرکت نمائیم.
«اللـهم
ربّنا أنزل علینا مائدةً من السماء تکون لنا عیداً لأوّلنا و آخرنا و آیةً منک؛
بجاه محمّد و آله الطاهرین صلّی اللـه علیه وعلیهم أجمعین.»
هشتم
ربیع الثانی 1434
عید
میلاد امام حسن عسکری علیه السّلام
مشهد
مقدّس رضوی
علی
شاهدها آلاف التّحیّةوالسلام
حوزة
علمیّه ـ شیخ حمزه فکری شمیرانی
نگاهی
گذرا به کتاب حاضر
کتاب
حاضر در چهار بخش اصلی تنظیم شده است:
بخش اوّل در تقریر و توضیح فرمایش صدرالمتألّهین رضوان اللـه
علیه است که به اعتباری مهمترین بخش کتاب میباشد.
در این
بخش تفاوت های عشق نفسانی و شهوانی و شاخصه های هر یک به تفصیل توضیح داده شده است
و ثابت شده که این طور نیست که محبّت به زیبارویان الزاماً شهوانی باشد. در این
قسمت توضیحی دقیق از قاعدة «الظاهر عنوان الباطن» و قاعدة «المجاز قنطرة الحقیقة»
ارائه شده و منافع و مضرّات عشق مجازی از منظر عقل بررسی گشته است. نکتة مهمّ این
بحث آنست که عشق شهوانی از منظر مرحوم صدرالمتألّهین قدّس سرّه امری
مذموم است و کلام وی تماماً ناظر به عشق نفسانی و فوائد عقلی آن است و در کتاب أسفار
بحث متمرکز بر هست ونیست ها است و بایدها و نبایدها از حیطة بحث وی خارج است.
بخش دوّم کتاب به بررسی حکم عشق و محبّت و همچنین نظر به
زیبارویان از منظر روایات و کلام فقها میپردازد. در این بخش در ابتدا فهرستی از
روایاتی که مضامین موجود در کلام صدرالمتألّهین قدّس سرّه را تأیید
میکند، ارائه شده و اثبات شده که از منظر شرع مقدّس نیز محبّت به دو قسم شهوانی و
نفسانی تقسیم میشود. و سپس در فصل دوّم ابتدا به بررسی حکم فقهی نظر به چهرة
زیبارویان پرداخته و فتاوای برخی از معاصران که معتقدند تماشا نمودن زن أجنبیّة
زیبارو به قصد تلذّذ غیرشهوانی جائز میباشد، نقل و بررسی شده و پس از آن حکم فقهی
عشق نفسانی و اقسام آن بررسی گردیده است.
بخش سوم کتاب به بررسی دو اثر از آثار تفکیکیان در نقد
بحث عشق مجازی میپردازد. اثر اوّل کتاب «عارف و صوفی چه میگویند؟» تألیف مرحوم
آیةاللـه حاج میرزا جوادآقا تهرانی رحمةاللـه علیه است که دربرگیرندة
بحثی مختصر ولی مؤدّبانه و نسبةً علمی میباشد و در طی یازده نکته اشتباهات آن بررسی
گردیده است. اثر دوّم همان کتاب یافته های وحیانی است که باعث اصلی بر تدوین این
کتاب بود. کتاب یافته های وحیانی گرچه فاقد هویّت علمی است و محتوای آن ارزش نقد
عالمانه ندارد، علاوه بر آنکه مشتمل بر تعابیری زشت و سخیف است که نقل آن نیز
مناسب نیست؛ ولی با این حال به دو جهت عبارات آن به تفصیل نقل گشته و در طی حدود
بیست و سه نکته اشتباهات آن تذکّر داده شده است:
جهت اوّل
اینکه محتوای غیرعلمی این کتاب جزء افکار رائج در میان فضای عمومی تفکیکیان میباشد
و بررسی تفصیلی آن مورد نیاز برادران تفکیکی است.
دوّم
آنکه عبارات و ادبیات این کتاب نشانگر گوشه ای از حقائق پسِ پردة جامعة تفکیکی
معاصر میباشد، حقائقی که تفکیکیان تلاشی دامنه دار برای پنهان نمودن آن کرده و سعی
میکنند که جریان تفکیک را جریانی دارای ادب و حسن خلق و تقوا معرّفی کنند. نقل
عبارات این کتاب برای نشان دادن این حقائق تاریخی ضروری می نماید.
بخش چهارم کتاب دربارۀ عشق و معشوق در اشعار عارفان است. در
فصل اول این قسمت شواهدی از اشعار عاشقانة فقیهان عارف ارائه گشته و سپس به عوامل
استفاده از اصطلاحات عشق مجازی در اشعار عرفانی پرداخته شده و در ادامه طی سه فصل
با عناوین «عشق و معشوق در اشعار خواجه حافظ رحمه اللـه» و «شیخ شبستری
و عشق مجازی» و «محیی الدین و عشق مجازی» اثبات شده که الفاظی که در اشعار عرفانی
به کار میرود دارای معانی بلندی است که از محدودة عشق به زیبارویان عالم طبع به
مراتب فراتر میباشد و غالب این کلمات به حسب اصطلاحات و زبان خاص اهل عرفان به کار
میرود. و سپس ضمن بحث هایی تاریخی، ثابت شده که نسبت عشق شهوانی به مرحوم خواجه
حافظ، جناب محیی الدین و شیخ شبستری کذب است. و در ضمن آن تحقیقی تاریخی دربارة
کتاب مجالس العشّاق و داستان های جعلی آن دربارة عشقبازی بزرگان اهل عرفان ارائه شده
است.
در پایان
کتاب نیز طی یک جمع بندی کوتاه به آثار بحث عشق مجازی و دو دیدگاه مزبور در فهم
روایات، مباحث فقهی، مباحث اخلاقی و در نهایت رفتارهای اجتماعی و بنیان خانواده
اشاره شده است.
پس از
پایان کتاب مجموعه مباحثی که مرتبط با کتاب بوده ولی درج آن در متن یا حاشیه موجب
آشفتگی نظم کتاب میگشته است در طی یازده ضمیمه آورده شده که بحمداللـه مشتمل بر
نکاتی عقلی، فقهی، تاریخی و مباحثی مفید و ارزشمند است. در انتها نیز رساله ای
فقهی در حکم «نظر به أجنبیّه» آمده که نکات فقهی نو و تازه ای را در بر گرفته است.
برای
تهیه این کتاب ارزشمند می توان با شماره ی 05112285800 (انتشارات مؤسسه مطالعات
راهبردی علوم و معارف اسلام) تماس گرفت.
پ.ن:
باتشکر
از دوست عزیزم، سرور ارجمند حجت الاسلام قادری که زحمت تهیه این متن را کشیده
بودند.
