شیطان دشمن پنهان | شب دوم محرم الحرام 1435

شیطان دشمن پنهان | شب دوم محرم الحرام 1435 - 1392

سه شنبه, ۱۴ آبان ۱۳۹۲، ۱۰:۳۱ ق.ظ

بیانات حجت الاسلام نخاولی در شب اول محرم 1435

وجود شیطان، تهدید یا فرصت؟!

تکمیل گفتگوی شب گذشته: ضرورت بحث در باره شیطان از نظر نقل

شب گذشته درباره ضرورت شناخت و بحث درباره شیطان گفتگو کردیم. حالا باید دید قرآن کریم درباره این پدیده چه نظری دارد.

فرض کنید برعلیه فرد جنایتکاری در دادگاه شهادت داده اید و او به زندان افتاده و قسم خورده که به محض خروج از زندان از شما انتقام می گیرد. امروز فهمیده اید که دشمن شما آزاد شده و همچنان بر سر عهد خود استوار است. چه حالی به شما دست می دهد؟ بدون شک برای حفظ خود تمام قوا و امکانات خود را متمرکز می کنید تا طبق یک برنامه عملی با او مبارزه کنید. خداوند در قرآن می فرماید: انّ الشیطان لکم عدوٌّ فاتّخذوه عدوّاً( بدون شک شیطان برای شما دشمن است، پس او را دشمن بگیرید.) یک سؤال: برنامه شما در مقابل شیطان تا این نقطه زندگی تان چه بوده؟ هر که برنامه ای متمرکز نداشته لازمه این کارش از دو حال خارج نیست: یا حرف خدا را در مورد دشمن بودن او باور نکرده و یا باور کرده ولی انسان بی عقلی است. کدامیک از ما اگر به ما بگویند در آن اتاق سمّ تنفسی است به آن وارد می شویم؟

توجه به این نکته ضروری است که دشمنان ما یک هزارم شیطان، انگیزه، آزادی عمل و یار و همراه ندارند و او دشمن قانعی هم نیست و شمشیر را از رو بسته است. پس باید اعتراف کنیم که حرف خداوند خیلی هم جدی نگرفته ایم.

فلسفه وجودی شیطان

برای رسیدن به پاسخ این پرسش باید مسیری پله به پله را با هم طی کنیم:

1- هر شیئی فی نفسه، بدون در نظر گرفتن ارتباطاتش با خود و دیگر موجودات خیر است. یک هندوانه سفید فی نفسه خیر است اما در ارتباط با اغلب مردم بی مزه و شرّ است ولی در ارتباط با یک فرد دیابتی بسیار مطبوع است. شرّ در نسبت با دیگران معلوم می شود. منظور در اینجا نسبیت اخلاقی نیست بلکه مراد در نظر گرفتن یک شیء بدون ارتباطات آن است.

شیطان نیز فی نفسه فارغ از ارتباطش با دیگران و خودش خیر است. پس وجود، مساوی با خیر.

2- وجود همه اشیاء برای حفظِ به هم پیوستگی عالم لازم است. یک سازه را تصور کنید که حذف یک جزء آن باعث فروپاشیدن کل آن می شود. به هم پیوستگی نظام هستی از جهت انسجام قابل مقایسه با مثال های اینچنینی نیست. نه تنها با حذف یکی از انواع انسان، جن ... این اتفاق می افتد بلکه با حذف حتی یکی از افراد یکی ازاین انواع اینچنین می شود. در چنین نظامی، ایجاد هر جزء مستلزم ایجاد کل نظام است و فرض عدم آن مساوی با فرض عدم کل است. همین است که انس بن مالک می گوید در 20 سالی که در خدمت پیامبر بودم حتی یک بار هم از دهان مبارکش " کاشکی" نشنیدم. البته حتما توجه داریم که اینها، کاشکی های تکوینی اند نه کاشکی ها در تمنای فضاهای مطلوب اخلاقی.

انسان برای رشد و کمال آفریده شده و این کمال به دلیل اختیاری بودن آن، فضلی بر ملائک است و نیازمند انتخاب است. هر انتخابی طبیعتا به دو طرف نیاز دارد. این هنوز پایان کار نیست. بر فرض وجود دو جانب خیر و شرّ باید نیرویی باشد که ما را به طرف ناصحیح متوجه کند تا انتخاب محقق شود. مأمور و اسباب این توجه، شیطان است. پس وجود او فی نفسه خیر است و زمانی برای ما هم خیر می شود که خلاف وسوسه او عمل کنیم.

3- هماگونه که وجود تک تک اشیاء در این نظام متّحد لازم است، وجود تک تک افعال و ارتباط آنها با صفات بار شده به انها لازم است، چه افعال خیر چه افعال شرّ.

توضیح اینکه: در این عالم یا اشیاء عینی که وجود مستقل دارند موجود است مثل گل، انسان، خدا، شیطان...، یا اینکه اوصافی مثل زشت، عالی، بد ... داریم که با بار شدن به افعال معنا پیدا می کنند و هنگامیکه از فضای قضاوت خارج شویم، موضوعیت ندارند.عده ای از متکلمین قائل به این شده ان که خود افعال فی نفسه خوبی و بدی ندارند بلکه این امر و نهی خداوند است که آنها را خوب و بد می کند. هرچند که آنها با این کلام قصد تمجید خداوند را داشته اند اما قائل بودن به این نظریه منجر به قائل بودن به ظلم و عدم حکمت الهی می شود.

اما شیعه می گوید: چون یک کار خوب است خداوند به آن امر می کند و این همان حُسن و قبح ذاتی است. اموری که ما را به هدف خلقتمان می رسانند ذاتا حَسَن و اموری که ما را دور می کنند، ذاتا قبیحند.

بعد از این، انجام عمل حَسَن را طاعت می نامیم، طاعت را خوب می دانیم، خوب را مستوجب پاداش می دانیم و کسب پاداش را همان سعادت. حالا ببینیم که سعادت که از اشیاء عینی نیست و فقط وصف افعال ماست، در صورت فرض عدم وجودش، همینطور یک قدم یک قدم مفاهیم و افعال ما قبلش را از بین می برد تا اینکه باید قائل بشویم که امرو نهیی در کار نیست و لابد دینی نیست و حتما عقلی نیست و... . اگر قائل به نبود این عناوین باشیم، لازمه آن انعدام کل نظام هستی است. پس علاوه بر لزوم وجود همه وجودات عینی در هستی، همه افعال و اوصاف بار شده بر آنها نیز از این نظام غیر قابل حذف است و به اصطلاح، نظام، نظامِ احسَن است.

4- صلاح و فسادِ افعال همگی به اقتضاء حکمت است. همه می دانیم که اگر اَلَم و رنج نبود، لذت و راحتی، معنایی نمی داشت و اگر شرّ نمی بود، معیاری برای ارزشگذاری خوبی نبود و بر فرضِ نبودن معصیت، طاعت چه مفهومی می توانست داشته باشد؟ یا اگر شیء فساد ناپذیری موجود بود که هیچ آفتی به آن نمی رسید رشد و حرکتی در کارنبود. می بینیم که همه این صلاح و فساد ها تحت حکومت حکمت الهی تنظیم شده است.

5- همه وجود ها خیرند و مستند به خداوند. افعالِ خیر نیز مستقیما به خداوند مستندند.

6- افعال شرّ نیز به صورت غیر مستقیم به خداوند قاهر مستند هستند. اما این واسطه بین آنها و خداوند چیست؟ این همان اذن الهی بر انجام این کارهاست.

7- حقیقت اذن الهی بر انجام افعال شرّهمان ترکِ هدایت است. ترک هدایت از جانب خداوند باعث فرو رفتن در انحطاط می شود. این ترک الهی همانطور که پیداست یک امرِ عدمی است نه وجودی.

توضیح اینکه:لازمه کمالِ انتخابی بشر، اختیار است. لازمه اختیار، همراهی کردن خداوند، نیکو کاران را در راه خیر و بدکاران را در راه شرّ است تا درونیات همه برملا شود و سِره از ناسِره مشخص بشود. مانع نشدنِ خداوند بر سر راه شقاوت، همان اذن الهی است.

با این مقدمات هفتگانه مشخص شد چرا باید موجودی به نام شیطان باشد و چگونه افعال متّصف به شرّ او در نظام هماهنگ توحیدی عالم، غیر مستقیما مستند به خداوند تبارک و تعالی می باشد.

الحمد لله رب العالمین

***

" فصل ملاقات"